ประวัติเชิงตำนานบ้านขนาจมวน (ขนาดมอญ)
พรานอินผู้ก่อตั้งภูมิขนาจมวน
กาพย์สร้างภูมิขนาจมวน ประพันธ์โดย นายประชุม ปุ่มแก้ว
(อดีตพระครูพัฒน์สังวรคุณ จร.ชอ.)
ดินแดนที่ราบลุ่มลำธารและน้ำห้วยหรือที่เรียกว่า “ ขนาจมวน “ ซึ่งเป็นคำศัพท์ภาษาเขมรในสมัยโบราณ ตามแนวเทือกเขา“พนมดงรัก “ ปกคลุมไปด้วยป่าดงดิบ ป่าไม้แดง ไม้ตะเคียน ไม้ประดู่ ป่าไผ่ ป่ามวน(มวนป่า)อันอุดมสมบูรณ์ในบริเวณนี้อยู่ห่างจากบ้านโคกอัจจะหรือโคกยาง (ที่ตั้งอำเภอสังขะในปัจจุบัน) ไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ 20 กิโลเมตร ที่ราบลุ่มลำธารและน้ำห้วย (ขนาจ) ล้อมรอบไปด้วยป่าดงดิบ ส่วนทางด้านทิศตะวันออก ทิศตะวันตก ทิศใต้และทิศเหนือ ล้วนมากไปด้วยสัตว์ป่านานาชนิด เช่น ช้าง ม้า เสือ อีเก้ง กวาง รมาส (“ แรด“ ภาษาเขมรเรียกว่า รมาส) เป็นที่ที่ต้องการบุกรุกป่าฝ่าดงไปแสวงหาอาหาร ล่าสัตว์ป่าของพวกพรานป่าที่มีมากมาย อย่างอุดมสมบูรณ์ บรรดาพรานป่าที่มักจะเวียนมาหาของป่า ล่าสัตว์อยู่เป็นประจำที่ควรกล่าวถึงคือ “ พรานอิน “ ผู้เล่าให้ข้าพเจ้าฟัง สันนิษฐานว่าพรานอิน คนนี้เป็นคนมาจากทางเหนือเทือกเขาพนมดงรัก (บ้านตาตุมในปัจจุบัน) ภายหลังยกบ้านเป็นตำบลตาตุม พรานอิน เข้ามาหาของป่าและล่าสัตว์แต่ละครั้งจะต้องพักนอน เพราะตามคำบอกเล่านั้น พรานมักจะมาล่าสัตว์กันหลายวัน จึงได้ตั้งทับ(ที่พักพราน) ใกล้บริเวณราบลุ่มฝั่งลำธารและลำห้วย (ខ្នាច) ซึ่งบริเวณนี้มีต้นมวน (มอญป่า) ผู้เล่า เล่าให้ข้าพเจ้าฟังว่า ต้นมอญป่านี้มีลักษณะเป็นเครือขนาดของลำต้นเท่ากัณ บต้นมะพร้าว ใบของมอญป่ามีลักษณะคล้ายกับใบมอญบ้านที่ใช้เลี้ยงไหมในปัจจุบันเป็นที่เหมาะในการทำที่ตั้งทับ (ที่พักพราน) ซึ่งฝั่งลำธารและลำห้วยหรือที่เรียกกันว่า “ ខ្នាច “ นั้นจะมีสัตว์ป่านานาชนิด ไม่ว่าจะเป็น ช้าง ม้า เสือ อีเก้ง กวาง รมาส (แรด) พากันลงมาเล่นที่ลำธาร (ខ្នាច) แห่งนี้เป็นประจำ และพรานริมก็ได้ตั้งทับ (ที่พักพราน) ใกล้กับขนาจนั้น (แหล่งที่เรียกว่า “ ខ្នាច “ ในสมัยก่อนนั้น สันนิษฐานว่า คือที่ตรงบ้านนายไซร้ นาวัง ในปัจจุบัน)ในสมัยก่อน พวกหมู่พรานมักเรียกบริเวณนี้ว่า “ ខ្នាច “ ประจวบกับที่ตรงนั้นมีต้นมอญป่าขนาดใหญ่ล้อมรอบ จึงเป็นที่มาของชื่อบริเวณนี้ที่มักเรียกเป็นที่เข้าใจของพวกหมู่พรานว่า “ខ្នាចមន” “ ขนาจมวน“ อันเป็นนามเรียกบริเวณนี้ตั้งแต่นั้นมาต่อมาภายหลัง พรานอิน (สันนิษฐานว่าเป็นผู้ก่อตั้งภูมิขนาจมวน) ผู้หลงไหลในความอุดมสมบูรณ์บริเวณนี้ ได้พาเพื่อนพรานมาสร้างที่พัก แผ้วถางป่าดงดิบบริเวณที่ราบลุ่มเป็นที่นา ท่ามกลางป่าดงอันอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าและสัตว์นานาชนิด อันตรายจากช้าง เสือ และไข้มาลาเรียและได้ตั้งหมู่บ้านที่สร้างขึ้นว่า "เซฺราะขนาจมวน" ស្រុកខ្នាចមន อันมีพรานอิน เป็นผู้นำพวกพ้องในตำแหน่งหัวหน้าหรือผู้นำหมู่บ้าน
วีระบุรุษแห่งภูมิขนาจมวน
ชีวประวัติของพรานอิน เป็นบุคคลที่น่ายกย่อง ซึ่งขอนำมากล่าวไว้ ณ ที่นี้มีอยู่ครั้งหนึ่ง พระยาแห่งเมืองสุรพินทนิคม พระยาสุรินทร์ภักดีศรีผไทสมันต์ ได้กราบบังคมขอพระบรมราชโองการ ตั้งบ้านลำดวนเป็นสุระพินทนิคมขึ้นกับเมืองสุรินทร์ ได้ให้พระยาสังฆะบุรีศรีนครอัจจะหาของป่าไปถวาย (ส่งส่วย) พระยาสังฆะบุรีศรีนครอัจจะก็ได้มาบอกให้พรานอินที่อยู่บ้านขนาจมวน หาของป่ามาถวาย พรานอินและพวกหมู่พรานเดียวกันก็ได้หาของป่าและได้นำเนื้อสัตว์ แก่นสน ยางสน ปีกนก นอรมาส (កុយរមាស) งาช้าง ขี้ผึ้ง น้ำผึ้ง เป็นของส่งส่วยไปยังพระยาสังฆะบุรีศรีนครอัจจะ ณ เมืองสังฆะ อยู่เป็นประจำ
พรานอินยังเป็นผู้ที่มีความกล้าหาญ ซึ้งครั้งหนึ่งพรานอินได้ไปล่าสัตว์กับพวกหมู่พรานด้วยกัน และพรานอินได้ยิงปืนถูกรมาส (แรด) แต่ไม่ถึงตายเพียงแต่บาดเจ็บ รมาสตัวนั้นได้วิ่งหนีเพื่อที่จะเอาชีวิตและได้วิ่งหนีจากขนาจมวนไปทางทิศเหนือจนกระทั่งถึงลำห้วยหนึ่ง (สันนิษฐานว่าลำห้วยที่ไหลผ่านสะพานทางทิศใต้โรงเรียนขนาดมอญในปัจจุบัน) แรดตัวนั้นได้กระโดดลงไปในล้ำห้วยจมหายไป ทำให้พรานอินและพรรคพวกหาไม่เจอ กระทั่งผ่านไปหลายวันแรดตัวนั้นได้ตายและลอยน้ำขึ้นมาจากลำห้วย พรานอินและพรรคพวกขนานนามลำห้วยนั้นว่า "โอรกบาลรมาส" แปลว่า ลำห้วยหัวแรด จนถึงทุกวันนี้
ปั้นท้ายชีวิตของพรานอินดังกิตติศักดิ์ ที่ข้าพเจ้ากล่าวมาแล้วว่าพรานอินนั้น เป็นคนกล้าหาญได้พาพรรคพวกหมู่พรานด้วยกันไปล่าสัตว์ พรานอินให้พรรคพวกขึ้นไปที่คาคบต้นไม้ (ที่พักของนายพรานบนต้นไม้เพื่อรอที่จะยิงสัตว์) เหลือเพียงพรานอินที่ไม่ได้ขึ้นไปที่คาคบต้นไม้เพราะพรานอินคิดว่า ตัวเองเก่งแล้ว พอพรานอินเห็นเสือวิ่งเข้ามาใกล้ตัว พรานอินก็ยกอาวุธประจำกายขึ้นเล็งตรงไปยังเสือตัวนั้นแล้วลงมือสังหารเสือตัวนั้น แต่ด้วยสัญชาตญาณของเสือเมื่อถูกศัตรูเข้ามาทำร้าย ย่อมมีการต่อสู้เป็นธรรมดา การต่อสู้ระหว่างเสือกับนายพรานอินก็เกิดขึ้น พรานอินพยายามที่จะวิ่งขึ้นต้นไม้ แต่ก็เพียงแค่ได้จับกิ่งไม้เท่านั้น จึงเป็นโอกาสของเสือเข้าโจมตีกัดเอาพรานอินถึงแก่ความตาย พอพรานอินเสียชีวิตแล้วพรรคพวกของพรานอินที่อยู่บนคาคบต้นไม้ พอเห็นดังนั้นก็สาดกระสุนเข้าใส่เสือตัวนั้นจนเสียชีวิตเช่นเดียวกัน โบราณท่านว่า "หมองูตายเพราะงู" ฉันใดก็ฉันนั้น พรานล่าสัตว์ก็เพราะสัตว์เช่นเดียวกัน.
"บ้านขนาจมวน" ปัจจุบันเพี้ยนมาเป็น "บ้านขนาดมอญ" ขึ้นกับตำบลตาตุม อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ หัวหน้าผู้นำหมู่บ้านเท่าที่ทราบมีดังต่อไปนี้
1. กำนันอิน
"บ้านขนาจมวน" ปัจจุบันเพี้ยนมาเป็น "บ้านขนาดมอญ" ขึ้นกับตำบลตาตุม อำเภอสังขะ จังหวัดสุรินทร์ หัวหน้าผู้นำหมู่บ้านเท่าที่ทราบมีดังต่อไปนี้
1. กำนันอิน
